Aleksandar Fatić, predavanje: “Delinkventna psihijatrija”, Dom omladine Beograda, 2. mart 2022. u 19h, sala “Amerikana”
Prihijatrija je danas jedna oblast čija je disciplinarna lociranost unutar medicine izuzetno problematična, jer se radi o disciplini čija se sama metodologija, ali i logika, razlikuju, pa čak i stoje u suprotnosti sa metodologijom i logikom koje karakterišu medicinu uopšte. Psihijatrija je društvena disciplina koja se ne bavi bolešću kao fizičkim fenomenom, nego nastoji da organizuje načine na koje pojedinac doživljava iskustvo stvarnosti na načine koji unapređuju socijalnost te osobe, a time doprinse i dobrobiti društva u celini. Italijanski filozof Giogrio Agamben je možda prvi u savremenoj teoriji ukazao na to da je doprinos onome što on naziva latinskim terminom “Socialitas”, odnosno društvenost, moralni imperativ zdravog ljudskog delovanja, ali i merilo normalnosti i istovremeno moralni imperativ humanističkih profesija, u koje, u suštini, spada i psihijatrija.
Kada se psihijatrija otme od svoje sopstvene svrhe i počne da služi ideološkim ciljevima koji promovišu partikularne interese, nasuprot specifično organskim i opštedruštvenim interesima, tada psihijatrija čini izdaju sopstvenog razloga za postojanje, i treba postaviti pitanja o opravdanosti psihijatrije kao discipline. Danas postoji mnogo različitih vrsta psihijatrije, uključujući i različite psihijatrijske škole koje su otvoreno i ekplicitno zasnovane na konkretnim partikularnim ideologijama, poput fenimističke psihijatrije. Ovakve “škole”, bar u značajnoj meri, svoje “medicinske” zaključke u stvari izvode iz partikularnih ideoloških premisa.
Moglo bi se argumentisati da bilo koja normativna nauka mora počivati na teorijskim postavkama, pa se to odnosi i na psihijatriju koja, da bi uopšte bila nauka, mora početi od neke vrste vrednosne normativnosti, odnosno ideologije. Sve psihijatrijske paradigme kroz celu relativno kratku istoriju ove discipline bile su zasnovane na različitim teorijama o tome kako funkcioniše ljudska svest i koji su to svetionici na našem putu pomoću kojih ostajemo duševno zdravi. U primeni ove logike, psihijatrija je tradicionalno zavisila od psiholoških teorija, a poznato je koliko su te teorije uzajamno različite u razumevanju samih osnova našeg psihičkog funkcionisanja. Stoga je psihijatrija, s jedne strane, praktična primera specifičnih psiholoških teorija, a s druge, u kliničkoj praksi, ona je eksteriorizacija i emanacija različitih suštinski antisocijalnih teorija, poput feminističke teorije, čije pojedine verzije sasvim otvoreno opisuju žene i mušrakce kao smrtne neprijatelje, njihove odnose kao zasnovane na takmičenju za moć i kontrolu, kao prožete opasnošču od nasilja i eksploatacije, dok ulogu porodice opisuju kao “zatvor” za inače slobodne žene (i muškarce) koji bi, bez porodice, “cvetali”.
Primenom Agambenovog razumevanja organičnosti kao moralnog imperativa za svaku društvenu, ali i privatnu, ličnu delatnost, pa tako i za profesije, postaje jasno da ideološki partikularna psihijatrija ne zadovoljava moralni imperative da služi Socialitas-u. Ona tako postaje delinkventna psihijatrija.